Czym jest fundacja i czy może prowadzić działalność gospodarczą?
Fundacja to organizacja pozarządowa powoływana w celu realizacji określonych celów społecznych, naukowych, oświatowych, kulturalnych czy charytatywnych. Fundacja może prowadzić różnorodne działania, takie jak np.:
- organizowanie wydarzeń,
- prowadzenie programów wsparcia,
- realizacja kampanii informacyjnych oraz projektów badawczych.
Jej działalność opiera się na zasadach non-profit, co oznacza, że wszelkie zyski są inwestowane w realizację jej celów statutowych.
Podstawowym celem fundacji nie jest więc generowanie zysków, ale zgodnie z polskim prawem fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą pod pewnymi warunkami. W dalszej części wpisu przyjrzymy się szczegółom.
Działalność gospodarcza w fundacji – podstawy prawne
Fundacje w Polsce działają na podstawie ustawy o fundacjach z 6 kwietnia 1984 roku. Zgodnie z tą ustawą, fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, jeśli spełnia określone wymagania.
„Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą w rozmiarach służących realizacji jej celów.”
art. 5 ust. 5 ustawy o fundacjach
Istnieją także regulacje wynikające z kodeksu cywilnego oraz ustawy o rachunkowości, które regulują kwestie podatkowe i księgowe. Dla fundacji prowadzącej działalność gospodarczą istotnym aktem prawnym będzie ponadto Prawo przedsiębiorców.
Cele statutowe a działalność gospodarcza
Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, ale jej głównym celem musi pozostać realizacja misji społecznej.
Nie możemy bowiem powołać fundacji, która prowadziłaby wyłącznie działalność gospodarczą lub zakres tej działalności byłby znacznie większy od zakresu działań statutowych.
Poza tym dochody z działalności gospodarczej nie mogą być przekazywane fundatorowi, czy też dzielone między członków zarządu. Mają one służyć wyłącznie celom statutowym.
Nie wyklucza to jednak sytuacji, w której np. członkowie zarządu, czy fundator są pracownikami w fundacji i w zamian za konkretną pracę otrzymują wynagrodzenie.
Warunki prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację
Zgodnie z ustawą o fundacjach, działalność gospodarcza może być prowadzona przez fundację, o ile:
- jest ona ujęta w statucie fundacji (statut musi wprost mówić o prowadzeniu działalności gospodarczej oraz wskazywać dochody z tej działalności jako źródło finansowania działań fundacji),
- wartość środków majątkowych fundacji przeznaczonych na działalność gospodarczą nie będzie mniejsza niż tysiąc złotych (przy zakładaniu fundacji oznacza to, że fundusz założycielski będzie miał wartość min. 2 tys. zł.),
- służy realizacji celów statutowych – dochód z tej działalności przeznaczony będzie na działalność statutową,
- fundacja prowadzi pełną księgowość i stosuje się do przepisów podatkowych (w przypadku prowadzenia działalności gospodarczej fundacja nie może stosować tzw. uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów – musi prowadzić pełne księgi rachunkowe),
- jest ona wyodrębniona rachunkowo w taki sposób, by ustalić przychody, koszty i wyniki tej działalności (wymóg wynikający z art. 10 ust. 1 ustawy o działalności pożytku publicznego i o wolontariacie),
- nazwa fundacji musi zawierać oznaczenie formy prawnej (jeśli chcielibyśmy się nazwać Instytutem Dobrych Myśli, to prowadząc działalność gospodarczą musimy posługiwać się nazwą Fundacja Instytut Dobrych Myśli).
Rodzaje działalności gospodarczej fundacji
Fundacja może prowadzić różnego rodzaju działalność gospodarczą, w tym:
- sprzedaż usług lub produktów (np. szkolenia, wydawnictwa, rękodzieło),
- organizacja wydarzeń płatnych (np. konferencje, warsztaty),
- wynajem nieruchomości należących do fundacji,
- działalność doradcza czy ekspercka,
- prowadzenie sklepów charytatywnych,
- usługi edukacyjne i szkoleniowe,
- prowadzenie placówek opiekuńczych czy medycznych.
Tak naprawdę, jeśli chodzi o działalność gospodarczą, to nie ma ograniczeń przedmiotowych dotyczących tylko fundacji. Jeśli coś jest legalne, to fundacja może to wykonywać.
Jedyne ograniczenia w tym zakresie mogą wynikać ze specyfiki celów statutowych i zakresu działania fundacji. Przykładowo trudno sobie wyobrazić fundację, która miałaby na celu pomoc osobom uzależnionym i profilaktykę uzależnień i jednocześnie prowadziłaby puby z alkoholem.
Procedura rejestracji działalności gospodarczej fundacji
Fundacja, która zamierza prowadzić działalność gospodarczą, musi podjąć określone kroki:
- Zapis w statucie – należy określić zakres działalności gospodarczej w statucie fundacji.
- Rejestracja w KRS – fundacja musi być zarejestrowana w Krajowym Rejestrze Sądowym jako podmiot prowadzący działalność gospodarczą (w takim przypadku fundacja wpisywana jest nie tylko do Rejestru stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej, ale także do Rejestru Przedsiębiorców KRS).
- Prowadzenie księgowości – fundacja musi prowadzić pełną księgowość zgodnie z ustawą o rachunkowości.
W przypadku nowozakładanej fundacji, gdy chcemy prowadzić działalność gospodarczą od razu wpisujemy ją w statut podmiotu. A co w sytuacji, gdy na początku nie chcemy prowadzić działalności gospodarczej, ale w przyszłości może się to zmienić? Przyjrzyjmy się dokładniej takiej sytuacji.
Czy warto od razu przewidzieć działalność gospodarczą w statucie, jeśli na początku nie chcemy jej prowadzić?
W takiej sytuacji możemy, mimo wszystko, wpisać działalność gospodarczą do statutu. Plusem takiego rozwiązania jest to, że gdy będziemy chcieli rozpocząć potem tę działalność, to nie będzie konieczności zmiany statutu.
Z drugiej strony możemy też w ogóle nie przewidzieć w takiej sytuacji działalności gospodarczej. Plusem takiego rozwiązania jest to, że:
- będziemy ponosić nieco mniejsze koszty za założenie fundacji (zaoszczędzimy co najmniej 350 zł),
- będziemy mogli prowadzić księgowość w formie uproszczonej ewidencji przychodów i kosztów (pełna księgowość nie będzie obowiązkowa),
- mniejszy będzie mógł też być fundusz założycielski fundacji (wystarczy kwota ok. 1 tys. zł.),
- część planowanej sprzedaży będzie mogła być i tak realizowana bez działalności gospodarczej, np. w ramach działalności odpłatnej pożytku publicznego,
- być może więc nigdy nie dojdzie do prowadzenia działalności gospodarczej, więc po co komplikować życie?
Ale uwaga. Istnieje jeszcze trzecie wyjście, które łączy plusy każdej z opisanych powyżej opcji. Jest nim zapis w statucie, który mówi, że fundacja może rozpocząć prowadzenie działalności gospodarczej na podstawie decyzji określonego organu np. zarządu. Wówczas zarząd podejmując taką decyzję określi przedmiot działalności gospodarczej i jego obowiązkiem będzie zgłoszenie jej rozpoczęcia w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Ograniczenia w prowadzeniu działalności gospodarczej przez fundacje – podsumowanie
Choć fundacje mogą prowadzić działalność gospodarczą, istnieją tutaj pewne ograniczenia:
- Fundacja nie może działać wyłącznie w celach zarobkowych – nadrzędnym celem musi być działalność statutowa.
- Niektóre formy działalności wymagają dodatkowych zezwoleń (np. sprzedaż alkoholu, usługi medyczne) – dotyczy to wszystkich podmiotów, nie tylko fundacji.
- Prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z obowiązkiem prowadzenia pełnej księgowości.
Podatki i obowiązki finansowe
Fundacja prowadząca działalność gospodarczą musi m.in.:
- płacić VAT, jeśli przekroczy limit obrotu wymagający rejestracji jako podatnik VAT (200 tys. zł rocznie), pamiętamy przy tym, że są też takie rodzaje działalności, których prowadzenie sprawia, że nie możemy korzystać z tego zwolnienia (np. doradztwo),
- prowadzić pełną księgowość zgodnie z ustawą o rachunkowości,
- sporządzać sprawozdanie finansowe zgodnie z ustawą o rachunkowości i składać je w Krajowym Rejestrze Sądowym (jeśli fundacja nie prowadzi działalności gospodarczej, to sprawozdanie wysyła do Krajowej Administracji Skarbowej).
Zwolnienie podatkowe
Fundacje mogą korzystać ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych (CIT), jeśli dochód z działalności gospodarczej jest przeznaczany na realizację celów statutowych, które pokrywają się z obszarami wymienionymi w ustawie o podatku dochodowym od osób prawnych. Oznacza to, że:
- nie ma zwolnienia podmiotowego z CIT dla fundacji (sam fakt, że jesteśmy fundacją nie sprawia, że nie mamy obowiązku płacenia podatku dochodowego),
- ze zwolnienia będziemy mogli korzystać wówczas, gdy przeznaczymy dochód na obszary wymienione w ustawie, o ile są to nasze cele statutowe (stąd tak ważne jest, by odpowiednio skonstruować statut i zapisać w nim cele).
„Zwolnione od podatku są dochody podatników (…), których celem statutowym jest działalność naukowa, naukowo-techniczna, oświatowa, w tym również polegająca na kształceniu studentów, kulturalna, w zakresie kultury fizycznej i sportu, ochrony środowiska, wspierania inicjatyw społecznych na rzecz budowy dróg i sieci telekomunikacyjnej na wsi oraz zaopatrzenia wsi w wodę, dobroczynności, ochrony zdrowia i pomocy społecznej, rehabilitacji zawodowej i społecznej inwalidów oraz kultu religijnego – w części przeznaczonej na te cele”
Art. 17 ust. 1 pkt. 4 ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych
Alternatywy dla działalności gospodarczej – inne źródła finansowania
Nie każda fundacja decyduje się na działalność gospodarczą. Alternatywne sposoby finansowania działalności to:
- darowizny i dotacje,
- zbiórki publiczne,
- granty i konkursy,
- sponsoring i partnerstwa z firmami,
- crowdfunding,
- 1,5% podatku dochodowego od osób fizycznych.
Jednak ciekawą alternatywą dla działalności gospodarczej może być zwłaszcza tzw. odpłatna działalność pożytku publicznego. Przyjrzymy się teraz szczegółom.
A może sprzedaż w fundacji bez działalności gospodarczej?
Fundacje mogą sprzedawać również w ramach działalności odpłatnej pożytku publicznego. Może to polegać na pobieraniu przez fundację opłat od osób korzystających z jej działań. Przykładowo fundacja organizuje warsztaty rozwijające twórcze myślenie dla dzieci i za udział w tych warsztatach pobiera opłaty od rodziców. Oczywiście w takiej sytuacji wsparcie dzieci powinno być jednym z celów fundacji.
Więcej o działalności odpłatnej pożytku publicznego znajdziesz tutaj.
Wróćmy teraz jeszcze do działalności gospodarczej w fundacji.
Chcesz założyć fundacje? Zobacz nasz kurs online „Fundacja bez tajemnic”. Poniżej możesz zobaczyć jak kurs wygląda od środka.
Korzyści i ryzyka prowadzenia działalności gospodarczej przez fundację
Przyjrzyjmy się teraz wybranym korzyściom i ryzykom.
Korzyści:
- możliwość uzyskania dodatkowych środków na realizację misji,
- większa niezależność finansowa – dochód, który wygospodarujemy w działalności gospodarczej możemy przeznaczyć na nasze cele statutowe (nie musimy czekać aż jakiś grantodawca uzna, że chce takie cele wspierać),
- rozwój działalności i większa skala działań fundacji.
Ryzyka:
- dodatkowe koszty administracyjne i podatkowe (np. wyższy podatek od nieruchomości – będzie to miało znaczenie, o ile oczywiście jesteśmy płatnikami tego podatku; czasami większa opłata za księgowość),
- konieczność prowadzenia pełnej księgowości,
- ewentualne problemy wynikające z działalności gospodarczej mogą przełożyć się na stabilność działalności całej fundacji i realizację przez nią celów statutowych,
- nadmierne rozwinięcie działalności gospodarczej względem działalności statutowej,
- ryzyko nieprzestrzegania przepisów podatkowych – rozpoczynając prowadzenie działalności gospodarczej będziemy podlegali pod większą ilość przepisów (np. ustawę Prawo przedsiębiorców), a co za tym idzie pojawi się większe ryzyko prawne,
- konieczność zapłaty podatku dochodowego, jeśli nie będziemy spełniali warunków zwolnienia (warto tutaj jednak zauważyć, że taki obowiązek może pojawić się również wtedy, gdy nie prowadzimy działalności gospodarczej).
Działalność gospodarcza fundacji a przedsiębiorstwo społeczne
Gdy prowadzimy lub chcemy założyć fundację, która będzie sprzedawała swoje produkty lub usług, a do tego będziemy zatrudniać co najmniej 3 pracowników na pół etatu, to możemy ubiegać się o status przedsiębiorstwa społecznego. Otwiera to szanse na dodatkowe źródła finansowania np. możliwość ubiegania się o dotację na miejsce pracy dla osób zagrożonych wykluczeniem społecznym.
Więcej o statusie przedsiębiorstwa społecznego znajdziesz tutaj.
Przykłady fundacji prowadzących działalność gospodarczą
W Polsce istnieje wiele fundacji, które skutecznie łączą działalność gospodarczą z misją społeczną. Przykłady to:
- Fundacja Dajemy Dzieciom Siłę – organizuje płatne szkolenia dla profesjonalistów pracujących z dziećmi: nauczycieli, opiekunów, pedagogów, pracowników socjalnych, lekarzy, pielęgniarek, policjantów, prawników etc.; a w swojej działalności statutowej kompleksowo zajmuje się problematyką przemocy i wykorzystywania seksualnego dzieci,
- Fundacja Habitat for Humanity – prowadzi sklepy z używanymi meblami i materiałami budowlanymi, a kluczowym celem organizacji jest wspieranie niezamożnych osób, które nie mają gdzie mieszkać lub mieszkają w nieodpowiednich warunkach,
- Fundacja Synapsis – w ramach działalności gospodarczej zajmuje się działalnością terapeutyczną i rehabilitacyjną, a jej celem statutowym jest wsparcie dzieci i dorosłych w spektrum autyzmu.
Podsumowanie
Prowadzenie działalności gospodarczej przez fundację może być dobrym rozwiązaniem na zdobycie środków na realizację misji organizacji. Wymaga jednak starannego zaplanowania, dostosowania statutu oraz przestrzegania obowiązujących przepisów. Warto rozważyć tę opcję, ale także inne formy finansowania, aby zapewnić fundacji stabilność i zgodność z przepisami prawa. Pamiętaj, że w razie potrzeby chętnie odpowiemy na Twoje pytania.
