Fundacja jednoosobowa – czy warto i jak to zrobić?

 Co to jest fundacja jednoosobowa?

Fundacja jednoosobowa to organizacja założona i prowadzona przez jedną osobę, która pełni funkcję fundatora i przekazuje majątek na realizację określonego celu społecznego. Osoba ta jest zwykle jednocześnie prezesem zarządu takiej fundacji. Wszystko zależy więc od tej jednej osoby. Taką fundację określa się potocznie właśnie jako fundację jednoosobową. 

W przeciwieństwie do innych form organizacji pozarządowych, takich jak stowarzyszenia, fundacja nie wymaga kilku założycieli – wystarczy jeden fundator.

Fundacja jednoosobowa działa na podstawie statutu oraz przepisów prawa, a jej głównym celem jest działalność społecznie użyteczna, edukacyjna, kulturalna, charytatywna lub naukowa. Pod tym względem taka fundacja nie różni się od fundacji założonej i prowadzonej przez kilka osób. 

Warto też podkreślić, że choć fundacja może być kierowana przez jedną osobę, formalnie musi mieć organ zarządzający – zarząd, który jest odpowiedzialny za jej funkcjonowanie. Zgodnie z ustawą o fundacjach to właśnie zarząd:

• reprezentuje fundację na zewnątrz (np. podpisuje umowę najmu lokalu),
• kieruje jej działalnością (dla dociekliwych: art. 10 ustawy o fundacjach). 

Fundator może pełnić rolę w zarządzie, ale powinien pamiętać o ograniczeniach prawnych dotyczących podejmowania czynności prawnych z samym sobą (do tego wątku jeszcze wrócimy, bo jest on bardzo ważny).

Przykłady fundacji jednoosobowych

Poniżej wymieniamy kilka przykładów, gdzie może powstać fundacja jednoosobowa:

1. Fundacja charytatywna – osoba prywatna zakłada fundację, której celem jest wsparcie określonej grupy społecznej, np. osób niepełnosprawnych.
2. Fundacja edukacyjna – nauczyciel lub wykładowca tworzy fundację zajmującą się organizacją szkoleń i kursów.
3. Fundacja wspierająca kulturę – artysta powołuje fundację, która finansuje projekty artystyczne i wspiera młodych twórców.
4. Fundacja badawcza – naukowiec zakłada fundację, której misją jest promowanie badań i innowacji w określonej dziedzinie.
5. Fundacja promująca zdrowy styl życia – osoba prowadząca aktywny tryb życia zakłada organizację edukującą na temat zdrowia i sportu.

Fundacja to organizacja pozarządowa, której celem jest realizacja określonych zadań społecznych, edukacyjnych czy charytatywnych. Choć fundacje często kojarzą się z dużymi organizacjami, to w praktyce – jak już wspominaliśmy – może ją założyć także jedna osoba – fundator.

Czy warto założyć fundację jednoosobową?

Przyjrzymy się teraz kilku zaletom i wadom fundacji jednoosobowej. Więcej o plusach i minusach fundacji jako formy prawnej znajdziesz w tym wpisie. 

Zalety fundacji jednoosobowej – aspekty charakterystyczne

Będzie to przede wszystkim:

1. Pełna autonomia w podejmowaniu decyzji – fundator i jednocześnie prezes w zarządzie jednoosobowym samodzielnie decyduje o wszystkich aspektach działalności fundacji.
2. Brak konieczności współpracy z innymi członkami – nie ma potrzeby koordynowania działań z zespołem założycieli czy organem kolegialnym (co oczywiście czasami może być też wadą).
3. Szybsze podejmowanie decyzji – jednoosobowe zarządzanie eliminuje konieczność konsultacji i głosowań.
4. Łatwiejsza kontrola nad finansami – fundator samodzielnie planuje i monitoruje budżet oraz wydatki.
5. Możliwość swobodnego dostosowania działań fundacji – brak potrzeby uzgadniania zmian z innymi osobami.
6. Realizacja własnej misji – fundacja daje możliwość realizacji ważnego celu społecznego.
7. Prestiż i wiarygodność – zarejestrowana fundacja budzi większe zaufanie niż działalność nieformalna.
8. Ulgi podatkowe – fundacje mogą korzystać z preferencyjnych rozwiązań podatkowych (zastrzegamy jednak, że nie ma zwolnienia podmiotowego z podatku dochodowego od osób prawnych – zwolnienie będzie zależne od tego, na co przeznaczamy dochód fundacji).
9. Możliwość pozyskiwania darowizn i grantów – organizacje non-profit mogą aplikować o dofinansowania.

Wady fundacji jednoosobowej – specyficzne trudności

Do tego rodzaju minusów zaliczyć można:

1. Obciążenie obowiązkami – fundator odpowiada za całość działań, co może być czasochłonne i wymagające.
2. Ryzyko formalnych ograniczeń – trudności związane z podpisywaniem umów i prowadzeniem działalności gospodarczej w ramach fundacji (bardzo istotna wada, do której jeszcze wrócimy).
3. Potencjalny konflikt interesów – ryzyko związane z podejmowaniem czynności prawnych samodzielnie w imieniu fundacji.
4. Ograniczona możliwość podziału obowiązków – brak zerszego zarządu może oznaczać większą ilość pracy dla fundatora.
5. Zwiększona odpowiedzialność – fundator jako jedyna osoba zarządzająca może ponosić większe konsekwencje ewentualnych błędów.
6. Koszty założenia i prowadzenia – rejestracja fundacji oraz jej utrzymanie wiążą się z wydatkami. W przypadku samodzielnego prowadzenia fundacji, sami też ponosimy te koszty, zwłaszcza jeśli fundacja dopiero startuje i nie ma własnego majątku. 

Jak założyć fundację jednoosobową? Krok po kroku

Poniżej przedstawiamy najważniejsze elementy tego procesu. 

Określ cel fundacji

Każda fundacja musi mieć jasno określony cel społecznie lub gospodarczo użyteczny, np. edukacja, ochrona zdrowia, pomoc osobom potrzebującym. Cel ten musi być zgodny z ustawą o fundacjach.

Ustanów fundusz założycielski

Fundacja musi mieć majątek, który pozwoli jej działać. Wysokość funduszu założycielskiego nie jest ściśle określona, ale powinien on umożliwić realizację celów statutowych. W praktyce, w przypadku fundacji bez działalności gospodarczej wystarczy 1 tys. zł. 

Przygotuj statut fundacji

Statut to najważniejszy dokument fundacji, określający jej strukturę, cele i sposób działania. Powinien zawierać m.in.:

• nazwę fundacji,
• siedzibę,
• cel działania,
• źródła finansowania,
• zasady zarządzania.

Sporządź akt założycielski

Fundację zakłada się poprzez akt notarialny, w którym fundator deklaruje przekazanie majątku na cele fundacji. Dokument ten jest podstawą do rejestracji organizacji, a potem stanowi podstawę jej działalności.

Zarejestruj fundację w KRS

Aby fundacja mogła legalnie działać, musi zostać wpisana do Krajowego Rejestru Sądowego (KRS). Wniosek składa się do sądu rejestrowego właściwego dla siedziby fundacji. Wymagane dokumenty to:

• wniosek KRS-W20,
• statut fundacji,
• akt założycielski,
• oświadczenie (uchwała) o przyjęciu statutu,
• oświadczenie (uchwała) o powołaniu organów fundacji. 

Otwórz konto bankowe

Fundacja potrzebuje konta bankowego do przyjmowania darowizn, opłacania rachunków i prowadzenia działalności.

Złóż formularz NIP-8

Po rejestracji fundacji w KRS należy w terminie 21 dni złożyć formularz NIP-8 w urzędzie skarbowym. Dokument ten zawiera informacje o rachunkach bankowych, miejscu prowadzenia działalności oraz danych kontaktowych fundacji. Jeśli księgowość jest prowadzona przez zewnętrzne biuro rachunkowe, w którym przechowywana jest również nasza dokumentacja, to należy podać również adres tego biura. 

Dokonaj wpisu w CRBR

Każda fundacja ma obowiązek zgłoszenia swoich beneficjentów rzeczywistych do Centralnego Rejestru Beneficjentów Rzeczywistych (CRBR). Wpisu należy dokonać w terminie 14 dni od uzyskania wpisu w KRS.

Prowadź działalność zgodnie ze statutem

Fundacja jednoosobowa musi działać zgodnie ze swoim statutem i przestrzegać obowiązków sprawozdawczych, np. składania sprawozdań do KRS.

Największy problem w fundacji jednoosobowej – potencjalna czynność prawna z samym sobą

Jednym z największych problemów związanych z fundacją jednoosobową jest kwestia dokonywania czynności prawnych, w których fundator działa zarówno jako reprezentant fundacji, jak i druga strona transakcji. 

Przykładowo Jan Kowalski jest prezesem fundacji w zarządzie jednoosobowym i jednocześnie jest potrzeba zawarcia umowy między fundacją a Janem Kowalskim jako osobą fizyczną. Nie chodzi tutaj tylko o umowę o pracę, ale tak naprawdę o jakąkolwiek umowę (np. zlecenia, użyczenia lokalu etc.).

W praktyce taka umowa jest nieważna. 

„Zgodnie z Postanowieniem Sądu Najwyższego z dnia 29 stycznia 2016 r., II CSK 231/14 „organy zarządzające określoną osobą prawną nie powinny samodzielnie decydować o wierzytelnościach przysługujących im wobec podmiotów zarządzanych”. Taką wierzytelnością będzie np. wynagrodzenie dla członka zarządu. „

Rozwiązaniem nie jest też powołanie pełnomocnika, bo działa on w imieniu mocodawcy.

Czy prezes zarządu może więc zawszeć umowę z samym sobą? Nie, zdecydowanie nie.

Jak sobie poradzić w tej sytuacji?

 Aby uniknąć problemów prawnych, warto np.:

• unikać sytuacji, w których fundator jednocześnie podejmuje decyzję i jest stroną transakcji, co oczywiście nie zawsze będzie możliwe,
• przewidzieć szerszy skład zarządu, 
• powołać dodatkowy organ fundacji, np. radę fundacji,

Najczęściej zadawane pytania o fundację jednoosobową

Czy fundację jednoosobową można prowadzić bez zarządu?

Nie, fundacja musi posiadać organ zarządzający, który odpowiada za jej działalność. W przypadku fundacji jednoosobowej fundator może pełnić funkcję prezesa zarządu, ale zgodnie z przepisami nie powinien dokonywać czynności prawnych sam ze sobą.

Brak szerszego składu zarządu może więc utrudnić funkcjonowanie fundacji, szczególnie przy zawieraniu umów czy prowadzeniu działalności gospodarczej.

Warto również rozważyć powołanie rady fundacji jako organu nadzorczego, co może pomóc w uniknięciu problemów prawnych i organizacyjnych.

Czy fundacja jednoosobowa może prowadzić działalność gospodarczą?

Tak, ale pod pewnymi warunkami. Fundacja może prowadzić działalność gospodarczą, jeśli przewidziano to w statucie, a dochody z tej działalności są przeznaczane wyłącznie na realizację celów statutowych. Fundacja nie może wypłacać zysków fundatorowi ani innym członkom organów zarządzających.

Ponadto, działalność gospodarcza nie może być głównym lub kluczowym rodzajem działalności. W fundacji chodzi bowiem o działalność społeczną.

Dodatkowo prowadzenie działalności gospodarczej wiąże się z koniecznością prowadzenia pełnej księgowości.