Co to jest statut fundacji?
Statut fundacji to kluczowy dokument, który określa podstawowe zasady i ramy funkcjonowania organizacji pozarządowej. W statucie zawarte są informacje o celach fundacji, sposobach ich realizacji oraz zasadach zarządzania majątkiem.
Statut jest niezbędny do rejestracji fundacji w Krajowym Rejestrze Sądowym (KRS) i stanowi podstawę jej dalszego działania. Dokument ten zapewnia przejrzystość działania i umożliwia efektywne zarządzanie.
Można powiedzieć, że statut to konstytucja fundacji, podstawa jej działania, jej fundament, na którym będziemy budować całą organizację.
Jakie są wymagania prawne dotyczące statutu fundacji?
Statut fundacji musi być zgodny z ustawą o fundacjach, kodeksem cywilnym oraz ustawą o Krajowym Rejestrze Sądowym. Wymagania te obejmują jasno określone cele, zasady działania i zarządzania majątkiem.
Statut musi być sporządzony w formie pisemnej i przyjęty decyzją fundatora / fundatorów. Następnie statut jest zatwierdzony przez sąd w postępowaniu rejestrowym. Wszelkie niejasności lub błędy formalne mogą skutkować odmową rejestracji fundacji.
Jeśli bowiem sąd dopatrzy się niezgodności statutu z przepisami prawa, to odmówi rejestracji fundacji i każe ten statut poprawić. Może to wydłużać postępowanie rejestrowe lub nawet doprowadzić do sytuacji, że fundacja w ogóle nie powstanie.
Jakie elementy powinien zawierać statut fundacji?
Obowiązkową zawartość statutu fundacji określa ustawa o fundacjach. Zgodnie z art. 5 ust. 1 tej ustawy statut zawiera:
- nazwę fundacji,
- siedzibę i majątek,
- cele, zasady, formy i zakres działalności fundacji,
- skład i organizację zarządu, sposób powoływania oraz obowiązki i uprawnienia tego organu i jego członków,
- inne postanowienia, w szczególności dotyczące prowadzenia przez fundację działalności gospodarczej, dopuszczalności i warunków jej połączenia z inną fundacją, zmiany celu lub statutu, a także przewidywać tworzenie obok zarządu innych organów fundacji.
Przykładowo statut fundacji będzie decydował o tym, jak będzie wyglądała struktura organizacyjna fundacji. Jedynym obowiązkowym organem jest bowiem zarząd, ale czasami inne organy będą:
- przydatne, gdy np. mamy kilku fundatorów lub chcemy powołać radę programową,
- obowiązkowe – gdy fundacja będzie chciała ubiegać się o status przedsiębiorstwa społecznego lub w przyszłości status organizacji pożytku publicznego.
Kompetencje i sposób działania tych dodatkowych organów określa właśnie statut.
Każdy element statutu musi być odpowiednio opisany, by uniknąć nieporozumień podczas interpretacji przez organy nadzoru np. sąd. Brak precyzji może prowadzić do konieczności późniejszych zmian, co generuje dodatkowe koszty.
Dlaczego statut jest ważny dla fundacji?
Statut jest kluczowy dla zapewnienia przejrzystości, legalności i skuteczności działania fundacji. Bez jasnego statutu organizacja może mieć trudności w pozyskiwaniu funduszy czy współpracy z innymi instytucjami.
Statut umożliwia fundacji sprawne funkcjonowanie oraz ogranicza ryzyko konfliktów wewnętrznych. Dobrze przygotowany dokument zwiększa również wiarygodność fundacji wobec darczyńców i partnerów.
Warto też podkreślić, że statut nie jest pisany tylko na potrzeby rejestracji w Krajowym Rejestrze Sądowym. Statut musi być przemyślany w taki sposób, by odpowiadał na szereg praktycznych spraw w trakcie prowadzenia działalności fundacji. Przykładowo w statucie będziemy szukać odpowiedzi na takie pytania jak:
- Jakie działania możemy realizować w fundacji?
- Na jakie działania możemy wnioskować o dotację?
- Czy fundacja może prowadzić działalność gospodarczą?
- W jakie sposób wieloosobowy zarząd będzie podejmował decyzję?
- Kto będzie podpisywał się w imieniu fundacji pod umowami np. z kontrahentami?
- Jakie, oprócz zarządu, organy będą wybierane w fundacji?
- Jak będą one podejmowały decyzję?
Czy statut fundacji może być zmieniany? Jak to zrobić?
Statut można zmieniać, ale wymaga to zgodnej z zapisami statutu uchwały odpowiedniego organu fundacji oraz zgłoszenia zmian do KRS. Procedura ta powinna być dokładnie opisana w statucie (np. jaki organ podejmuje decyzje i jaka większość jest wymagana by przegłosować taką uchwałę).
Zmiany powinny być więc wprowadzane w sposób formalny i zgodny z obowiązującymi przepisami prawa.
Czasami można jeszcze spotkać statuty, które nie zawierają żadnych informacji w tym zakresie. Zmiana statutu będzie wówczas problematyczna.
Jeszcze gorszym zapis w statucie jest postanowienie, że statut nie może zostać zmieniony. Zakładanie, że nie będzie takiej potrzeby w toku działalności fundacji jest z reguły naiwnością. Zmienić może się bowiem nie tylko otoczenie zewnętrzne, ale i nasz sposób działania.
Jak napisać statut fundacji?
Pisanie statutu wymaga szczegółowego określenia celów fundacji, analizy wymogów prawnych oraz konsultacji eksperckich. Najlepiej zacząć od opracowania wstępnej wersji dokumentu i skonsultować go z osobą, która ma w tym duże doświadczenie.
Polecamy tutaj nasz wzór statutu, który zawiera warianty różnych decyzji i komentarze, które pozwalają dostosować zapisy do swoich potrzeb i sytuacji.
Najprościej oczywiście wyszukać w Internecie statuty innych fundacji. Jest to pewne rozwiązanie, ale obarczone też ryzykiem błędu. Przede wszystkim:
- to, że statut przeszedł w jednym sądzie nie daje nam gwarancji, że inny referendarz sądowy nie dopatrzy się niezgodności z przepisami prawa,
- rozwiązania organizacyjne, które sprawdzają się w jednym podmiocie mogą być zupełnie nieadekwatne w innej sytuacji,
- plany jednego podmiotu (np. chęć ubiegania się o status przedsiębiorstwa społecznego) mogą zupełnie nie pasować do innej organizacji.
Tak więc, nie znając sytuacji konkretnej fundacji, jej planów i zamierzeń, trudno jest bez ryzyka przyjąć statut o zbliżonym brzmieniu.
Warto natomiast sprawdzić statut fundacji o podobnych celach w kontekście sposobów realizacji tych celów. Nie chodzi o to, by to bezmyślnie kopiować, ale o to, by zainspirować się i zweryfikować te zapisy przez pryzmat naszego planowanego sposobu działania. Być może w ten sposób wpadniemy na coś, co wcześniej nie przyszło nam do głowy.
Jakie kroki należy podjąć przed napisaniem statutu?
Przed napisaniem statutu należy:
- określić cele i misję fundacji – co chcemy robić? Jaką zmianę chcemy wprowadzić? W jakim zakresie chcemy prowadzić działalność?
- przemyśleć źródła finansowania fundacji (np. czy chcemy prowadzić działalność odpłatną pożytku publicznego lub gospodarczą),
- zastanowić się nad rozwojem fundacji (np. plany posiadania statusu przedsiębiorstwa społecznego sprawią, że musimy do statutu wprowadzić organ konsultacyjno-doradczy),
- uzgodnić pozostałe szczegóły w gronie fundatorów (np. strukturę organizacyjną, sposób reprezentacji),
- przygotować wstępny projekt statutu.
Kroki te zapewnią, że statut będzie spójny, precyzyjny i dostosowany do potrzeb fundacji.
Jakie są najczęstsze błędy przy pisaniu statutu fundacji?
Najczęstsze błędy to:
- niejasno określone cele, w tym cele, które uniemożliwiają np. skorzystanie ze zwolnienia z podatku dochodowego od osób prawnych, czy odliczania darowizn od dochodu darczyńców fundacji,
- brak szczegółowych procedur decyzyjnych (np. określenia w jaki sposób można zmienić statut),
- błędy formalne i niezgodność z przepisami prawa (np. niejasne zasady reprezentacji lub wpisanie w formularzu do KRS zasad reprezentacji, które są niezgodne z zapisami statutu),
- wykluczenia, które mogą być kłopotliwe w przyszłości (np. bezwzględny zakaz działalności gospodarczej),
- zapisy, które nic nie wnoszą, ale często występują w statutach fundacji (np. fundacja może używać pieczęci) lub takie, które kiedyś miały sens, a teraz już go nie mają (np. zapis o limicie wynagrodzenia w odniesieniu do zarobków w całej działalności fundacji).
Uniknięcie tych błędów wymaga szczególnej uwagi oraz często współpracy z osobą o odpowiednim doświadczeniu.
Chcesz z nami skonsultować statut swojej fundacji? Zajrzyj tutaj.
Jakie zapisy warto przewidzieć w statucie fundacji?
Będą to m.in. następujące sprawy:
- szczegółowe zasady zmiany statutu – np. czy musi być jednomyślność w organie, który podejmuje decyzję?
- co w przypadku śmierci fundatora -jakie organy przejmą jego kompetencje (oczywiście chodzi o sytuację, w której fundator był umocowany w statucie z zakresem zadań),
- zasady reprezentacji w przypadku umów z członkami zarządu – kto będzie reprezentował fundację przy podpisaniu umowy z członkami zarządu?
- możliwość zdalnych posiedzeń organów – oszczędza czas i koszty,
- możliwość prowadzenia działalności odpłatnej pożytku publicznego, a czasami (jeśli jest to w naszych planach) możliwość rozpoczęcia działalności gospodarczej (na podstawie uchwały np. zarządu fundacji).
Czy są dostępne wzory / przykłady statutu fundacji, które można wykorzystać?
Tak, przykłady statutów są dostępne w Internecie i na stronach organizacji pozarządowych. Są one dobrym punktem wyjścia, ale bezmyślne ich kopiowanie – jak już wspominaliśmy – to proszę się o kłopoty.
Poszczególne zapisy zawsze wymagają dostosowania do specyfiki danej fundacji.
Zdecydowanie lepiej sprawdzi się nasz wzór statutu z komentarzami i wariantowymi zapisami.
Jakie są różnice między statutem fundacji a innymi dokumentami?
Statut fundacji pełni rolę podstawowego dokumentu regulującego ogólne ramy działalności organizacji.
Inne dokumenty, takie jak regulaminy czy umowa między założycielami, mają inne funkcje i szczegółowe zakresy.
Ważne jest, aby znać i rozróżniać statut od innych dokumentów, gdyż każdy z nich spełnia określone cele prawne i organizacyjne.
Jak statut fundacji różni się od regulaminu fundacji?
Statut fundacji definiuje ogólne zasady działania, podczas gdy regulamin szczegółowo określa procedury wewnętrzne. Regulamin może zawierać np. zasady organizacji pracy zarządu, procedury finansowe, czy zasady przyznawania wsparcia beneficjentom.
Statut jest dokumentem obligatoryjnym, wymaganym przy rejestracji fundacji, natomiast regulamin jest dokumentem dodatkowym, który fundacja może, lecz nie musi posiadać.
Statut zgłaszany jest w KRS, a regulaminy wewnętrzne już nie. Dlatego też łatwiej jest zmienić regulamin niż statut – nie wymaga to zgłaszania w Krajowym Rejestrze Sądowym.
Jakie są różnice między statutem a umową założycielską?
Umowa założycieli może być dokumentem zawieranym przez fundatorów w momencie powołania fundacji. Może ona określać intencje, cele i zaangażowanie poszczególnych fundatorów. Ma ona charakter wewnętrznej umowy między fundatorami, którzy chcą mieć jasno spisane wymagania i oczekiwania względem siebie. Nie zawsze taki dokument jest potrzebny, ale czasami warto rozważyć jego spisanie.
Statut natomiast jest dokumentem, który określa długofalowe zasady funkcjonowania organizacji.
Warto też podkreślić, że regulamin, czy umowa założycieli najczęściej mają charakter wewnętrzny, a statut jest ogólnodostępny (nawet jeśli nie udostępniamy go na swojej stronie internetowej, to każdy może mieć do niego dostęp np. w czytelni sądu).
Dlaczego ważne jest rozróżnienie tych dokumentów?
Właściwe rozróżnienie statutu, regulaminu oraz umowy założycieli jest kluczowe dla poprawnego funkcjonowania fundacji. Każdy dokument spełnia inną rolę i podlega innym regulacjom prawnym. Niewłaściwe używanie lub mylenie dokumentów może prowadzić do poważnych konsekwencji formalno-prawnych, np. odmowy wpisu do KRS lub problemów podczas kontroli finansowych.
Jakie są najczęstsze pytania dotyczące statutu fundacji?
Fundatorzy oraz osoby zarządzające fundacjami często mają pytania dotyczące praktycznych aspektów sporządzania i zmiany statutu. Najczęściej pytają o koszty związane z rejestracją, skutki braku statutu oraz potrzebę konsultacji prawnych. Odpowiedzi na te pytania pomagają uniknąć problemów podczas zakładania i prowadzenia fundacji.
Poniżej odpowiadamy na trzy takie pytania.
Jakie są koszty związane z rejestracją statutu fundacji?
Zgłoszenie statutu w KRS może następować na etapie założenia fundacji lub może dotyczyć rejestracji zmian w statucie.
W pierwszym przypadku dokładne koszty zależą od tego, czy fundacja będzie prowadziła działalność gospodarczą. Jeśli tak, to fundacja wpisywana jest dodatkowo w Rejestrze Przedsiębiorców (standardowo każda fundacji wpisywana jest w rejestrze stowarzyszeń, innych organizacji społecznych i zawodowych, fundacji oraz samodzielnych publicznych zakładów opieki zdrowotnej). Opłata rejestracyjna będzie wówczas wynosiła łącznie 600 zł. (500 zł. za wpis w Rejestrze Przedsiębiorców + 100 zł. za ogłoszenie w Monitorze Sądowym i Gospodarczym).
Jeśli fundacja nie będzie prowadziła działalności gospodarczej, to opłata wynosi 250 zł., ale są też pewne możliwości ubiegania się o zwolnienie z tych kosztów (pisaliśmy o tym tutaj).
W przypadku zgłaszania zmian w statucie koszty będą wynosić odpowiednio:
- 150 zł w przypadku fundacji bez działalności gospodarczej,
- 250 zł. w przypadku fundacji z działalnością gospodarczą (+ 100 zł za ogłoszenie zmian wpisu w Monitorze Sądowym i Gospodarczym).
Jakie są konsekwencje braku statutu w fundacji?
Brak statutu uniemożliwia rejestrację fundacji w KRS, co oznacza brak możliwości legalnego działania.
Organizacja nie może wtedy ubiegać się o finansowanie publiczne, prowadzić działalności gospodarczej ani korzystać z ulg podatkowych.
W zasadzie więc nie mając statutu nie będziemy mogli funkcjonować jako fundacja. Sąd nie zarejestruje takiego podmiotu.
Kiedy warto skonsultować się przy tworzeniu statutu?
Z konsultacji warto skorzystać szczególnie wtedy, gdy fundacja planuje szeroki zakres działań, działalność gospodarczą lub ma już konkretne plany rozwojowe.
Specjalista pomoże jasno określić cele, procedury decyzyjne oraz zasady reprezentacji. Profesjonalne doradztwo zapobiega błędom formalnym i minimalizuje ryzyko późniejszych problemów prawnych. Konsultacja jest również zalecana przy każdej większej zmianie statutu.
Przypominamy, że możesz skorzystać z naszego doradztwa lub zlecić nam w całości założenie fundacji.
Podsumowanie
Dobrze napisany statut to inwestycja w przyszłość Twojej fundacji. Przejrzystość, zgodność z przepisami i praktyczne zapisy ułatwią Ci nie tylko rejestrację, ale też codzienne działania, pozyskiwanie dotacji, a nawet budowanie zaufania darczyńców. Zanim zaczniesz działać – zaplanuj. Jeśli potrzebujesz wsparcia w przygotowaniu statutu lub rejestracji fundacji, skontaktuj się z nami. Chętnie pomożemy!
